Gay Vrienden Club

Wie lgbtq+’er is in Irak, is zijn leven niet zeker. De onverdraagzaamheid wordt steeds groter, gewapende milities gaan actief ‘op jacht’ en in het parlement ligt een wetsvoorstel dat de ‘promotie’ van homoseksualiteit verbiedt. In Bagdad gingen we op pad met twee jonge lgbtq+’ers.

ara loopt op straat als haar telefoon gaat. De ringtone is ‘Smooth Criminal’ van Michael Jackson. Haar zus hangt aan de lijn. “Waar ben je?”, vraagt ze. “Aan het studeren”, antwoordt Sara (20) vlug. “Ik heb mama toch gezegd dat ik bijles had?” Dan hangt ze op, en verdwijnt de gsm in haar broekzak. Ze lacht er vrolijk bij. Ze heeft helemaal geen bijles, maar wat maakt het uit? Liegen gaat haar makkelijk af, ze doet het aan de lopende band. Het is de enige manier om in de Iraakse hoofdstad Bagdad een dubbelleven te leiden.

Thuis heeft Sara een andere identiteit. Haar ouders kennen haar als Adnan, de jongensnaam die ze bij geboorte kreeg. Maar sinds haar puberteit voelt ze zich een meisje. Ze is een trans vrouw. Alleen heeft ze de pech dat ze geboren werd in Irak, een land waar lgbtq+’ers voor hun leven moeten vrezen. (De namen ‘Sara’ en ‘Adnan’ zijn pseudoniemen; met haar echte naam durft ze niet in de krant).

Bedreigingen en mishandelingen zijn in Irak aan de orde van de dag, in veel gevallen door de eigen familie. Er zijn gewapende milities actief die homo-apps zoals Grindr infiltreren en jonge lgbtq+’ers kidnappen, martelen en doden. Uit een rondgang van mensenrechtenorganisaties Human Rights Watch en IraQueer vorig jaar, bleek dat van de 54 ondervraagde lgbtq+’ers minstens de helft verkracht en/of zwaar toegetakeld was door een militie. Omdat de staat zwak is, hebben gewapende groepen vrij spel.

Voor Sara, afkomstig uit een achtergestelde buurt, is het ondenkbaar dat ze thuis voor haar identiteit uitkomt. Te gevaarlijk. Haar oom is een bekend gezicht in de Iraakse politiek en zal ten koste van alles de ‘familie-eer’ willen beschermen. Haar 60-jarige vader, die thuis de baas is, heeft geen idee van het bestaan van trans mensen. “Hij zal het zien als een grote zonde”, zegt ze. “We moeten hem bij alles gehoorzamen. Als ik niet doe wat hij zegt, slaat hij me in elkaar.”

Vogelvrij

Als groep zijn lgbtq+’ers bovendien synoniem geworden voor ‘buitenlandse invloed’. Non-gouvernementele organisaties zouden volgens die complottheorie met westerse steun een anti-Iraakse agenda willen doorvoeren. Aartsconservatieven zagen zich in hun gelijk bevestigd toen drie ambassades (de Europese Unie, het Verenigd Koninkrijk en Canada) in 2020 de regenboogvlag uithingen op de internationale dag tegen homo- en transfobie. Dat was bedoeld als signaal van solidariteit, maar had het omgekeerde effect. Er volgde een golf van veroordelingen door politieke kopstukken, resulterend in nog meer antihomogeweld.

Feitelijk zijn lgbtq+’ers vogelvrij verklaard en de situatie dreigt te verslechteren. Steeds meer politici ontdekken dat ze het thema kunnen gebruiken als bliksemafleider voor de echte problemen, zoals corruptie en de aanhoudende droogte.

In Bagdad en Erbil, waar de Koerden een eigen semiautonoom parlement hebben, liggen sinds vorig jaar wetsvoorstellen klaar die de ‘promotie’ van homoseksualiteit verbieden op straffe van een jaar cel. Populist en militieleider Muqtada al-Sadr, die tijdens de laatste parlementsverkiezingen de meeste stemmen haalde, vestigde ooit zijn naam door het gewapende verzet te leiden tegen de Amerikaanse bezetting. Vorig jaar greep hij het WK voetbal in Qatar – waar de regenboogvlag opdook – aan om lgbtq+’ers af te schilderen als een vijfde colonne. Hij noemde ze ‘geestesziek’ en gaf hen de schuld voor de uitbraak van zowel covid als de apenpokken. Hij wil een nationale dag in het leven roepen voor de jacht op lgbtq+’ers.

Stiekem

Praten met lgbtq+’ers in Bagdad betekent behoedzaam te werk gaan. Gesprekken vinden plaats op de achterbanken van auto’s, of in een van de spaarzame cafés waar jongeren zichzelf kunnen zijn. Iedereen in het wereldje kent elkaar. “Zie je die jongen die nu binnenkomt? Hartstikke queer”, knipoogt de 20-jarige Hussein. Zelf is hij een opvallende verschijning: sluik haar dat half voor zijn ogen hangt, koptelefoon om zijn nek en aan zijn vingers drie ringen. Er zijn wijken waar Hussein zich met die uitdossing beter niet kan vertonen, maar hier in Karrada, een gemengd christelijk-islamitische wijk aan de oever van de Tigris, is de sfeer losser.

Op zijn telefoon laat hij foto’s zien van een geheim gayfeest. Hij danste met een nieuwe vlam en zoende hem stiekem in zijn nek. Een paar dagen later zagen ze elkaar opnieuw, maar nu buiten. Hussein bedacht een truc. “Ik heb een zonnebril opgezet en gedaan alsof ik blind was. Toen had ik een excuus om zijn hand vast te pakken.”

In het openbaar moeten homo’s zoals Hussein voortdurend laveren. Over homoseksualiteit staat niets in het wetboek van strafrecht, waardoor het in een grijs gebied valt. Op basis van een vaag geformuleerde wet op ‘onfatsoenlijk gedag’, stammend uit de Brits-koloniale tijd, kun je een celstraf van zes maanden krijgen. Vaders mogen hun vrouw en kinderen straffen als de ‘familie-eer’ op het spel staat.

Online is er altijd de dreiging van chantage. Aan de telefoon vertelt de 27-jarige Ali dat hij een jaar geleden contact kreeg met een aantrekkelijke man op de dating-app Grindr. “Hij deelde veel foto’s en dat is gek, want iedereen is daar terughoudend mee. Voor je het weet, liggen ze op straat en heb je een probleem. Dus ik dacht: waarom is hij niet bang?” Ali, een parttime ‘ethisch hacker’, hackte het account van de man en kwam erachter dat hij actief was in Saraya al-Salaam, een beruchte militie onder leiding van de reeds genoemde politicus Muqtada al-Sadr. Als hij met hem had afgesproken, denkt Ali, was dat hem fataal geworden.

Politiecheckpoints

Wat je kansen zijn in Irak, heeft alles te maken met de klasse waarin je opgroeit. Er zijn voorbeelden van middenklassegezinnen die hun homoseksuele zoons of dochters ongemoeid laten. Maar Hussein komt net als Sara uit een groot gezin (tien kinderen) in een ultra-islamitische arbeiderswijk. “Mijn vader is een boerenzoon, zijn mentaliteit is anders. Hetzelfde geldt voor mijn moeder. Ze noemt me een mietje. ‘Als ik erachter kom je dat je met jongens slaapt, snijd ik je keel door’, zei ze een keer. Ik heb het weggelachen, maar ik kon zien dat ze het meende.”

Het bangst is hij voor zijn vader, een getraumatiseerde veteraan die hem slaat. Om erger te voorkomen werpt Hussein de gezinsleden naar eigen zeggen ‘kruimels’ toe. “Ik heb een foto waarop ik met een meisje knuffel. Dat is een lesbische vriendin, maar dat weten ze thuis niet. Laatst scrolde ik langs die foto, zogenaamd per ongeluk, waardoor mijn broers nu denken dat ik een player ben.”

In de wijk wordt hij vaak uitgescholden vanwege de lengte van zijn haar. “Om een normaal leven te leiden moet ik het af en toe laten kortwieken.” Haarlengte (te lang voor mannen, te kort voor vrouwen) is sowieso een terugkerend thema. Bij politiecheckpoints worden lgbtq+’ers omwille van hun haarstijl soms urenlang ondervraagd en geïntimideerd. Karar Nushi, een fotomodel met lang blond haar, werd in 2017 dood aangetroffen in Bagdad. Hij had steekwonden en zijn haar was afgeknipt. “Als de politie me vraagt waarom mijn haar zo kort is, zeg ik dat ik kanker heb”, zegt een 21-jarige lesbienne (‘Mariam’) in het rapport van Human Rights Watch en IraQueer. “Dan laten ze me met rust.”

Mannelijkheid

Op de vraag waar de enorme homofobie vandaan komt, kun je diverse antwoorden horen. De islam is een factor, maar volgens veel lgbtq+’ers niet de belangrijkste. Wat dan wel? Mannelijkheid, denkt Hussein, of eigenlijk: een bekrompen kijk op mannelijkheid. Hij noemt de begrippen top en bottom, overgewaaid uit Amerika, waarbij het eerste staat voor de ‘gever’ tijdens de seks en de tweede voor de ‘ontvanger’. Irak is een macho-samenleving. “Voor hetero’s is het helemaal niet raar om te zeggen dat je met een knappe jongen naar bed wilt. Zolang jij maar de top bent, degene met macht.”

Sara is het hem eens. “Als je een bottom bent, ben je meer ‘feminien’ en dus geen echte man. Dat is het heersende beeld: een man moet sterk zijn.’ Bij gebrek aan rolmodellen begon ze zelf op haar 14de naar informatie te googelen op haar vaders telefoon, waarna ze de zoekgeschiedenis wiste. Ze zegt dat ze zich thuis voelt bij het woord femboy, een aanduiding voor mannen (of non-binaire mensen) die zich vrouwelijk kleden. Lachend: “Wat vind je van mijn neuspiercing? Hij is nep hoor, ik kan hem zo uitdoen.”

Ze vertelt dat er binnen de islam meer mogelijk is dan soms wordt gedacht. In buurland Iran – waar sjiieten net als in Irak de meerderheid vormen – heeft de grondlegger van de Iraanse Revolutie (1979), ayatollah Khomeini, een ‘fatwa’ (religieus vonnis) op zijn naam staan waarin hij geslachtsveranderingen goedkeurt. Die uitspraak is sinds zijn overlijden gehandhaafd. Transgender personen kunnen een deel van hun medische kosten van de staat terugkrijgen. Sara: “Toen ik dat ontdekte, wist ik: zie je wel, het is oké om van sekse te veranderen.”

Het probleem is: andere geestelijken in de regio blijven de praktijk afwijzen. En voor gewapende groepen – vaak religieus geïnspireerd – zijn trans mensen een makkelijke prooi. In 2021 werd een trans vrouw door een sjiitische militie met benzine overgoten en in brand gestoken. Ze overleefde het ternauwernood, maar durfde uit schaamte niet naar het ziekenhuis te gaan.

Uitwegen

Om in de marge van de maatschappij te overleven, nemen veel lgbtq+’ers hun toevlucht tot de prostitutie. “Ik ga altijd na middernacht”, vertelt Karim, een 19-jarige homo uit de zuidelijke stad Basra. Hij doet zijn verhaal telefonisch. “Er is een straat waar iedereen naartoe gaat. Per klant krijg ik 10 of 15 euro, of ze geven me wat te eten.”

Het is een bikkelhard bestaan, hij heeft er geen goed woord voor over. Maar thuis is het erger. Zijn vader haalde hem op zijn 14de van school, en sloot hem twee maanden op in een kamertje. Zijn broer bracht hem met messteken bijna om het leven. Karim is naar het huis van zijn zus gevlucht. “Ik leef en sterf tegelijk”, zegt hij zacht. “Mijn ziel is dood. Alleen mijn lichaam is nog hier.”

In Bagdad steekt Hussein een sigaret op. Via Grindr heeft hij ook vaak zijn lichaam aangeboden, simpelweg door er een ‘zakelijke’ account van te maken. Mismoedig: “Je verliest al je trots. Wat voor leven leid je dan?” Hij rolde de criminaliteit in, en handelde een tijdje in drugs. Nu speelt hij met het plan om de hachelijke tocht naar Europa te maken.

Andere uitwegen zijn er niet of nauwelijks. Tot voor kort was er in Bagdad een stichting die in het geheim een handvol vluchthuizen runde voor lgbtq+’ers. Maar in januari viel de politie binnen, en moest men de deuren sluiten. Er is een gerechtelijk onderzoek gestart; de medewerkers worden verdacht van mensenhandel.

Sara heeft erover gehoord. Ze is er kapot van, maar probeert zich op haar toekomst te richten. Ze timmert aan de weg als grafisch vormgever en wil naar de kunstacademie. Op een dag hoopt ze het geld bij elkaar te hebben voor een geslachtsverandering. “Ik geloof in een happy end, al weet ik niet hoe dat eruit zal zien.” Ze identificeert zich met Sisyphus, de tragische figuur uit de Griekse oudheid die ertoe veroordeeld wordt zijn leven lang een steen tegen een berg op te rollen.

Vanuit het koffiehuis is Hussein de hoek om gelopen, richting een klein park waar jongeren in het gras hangen en elkaar speelse blikken toewerpen. Hij heeft soms depressieve periodes, zegt hij, waarin hij naar de wodka grijpt en over zelfdoding fantaseert. “Maar het leven biedt te veel moois om het zomaar op te geven. Ik heb mijn boekencollectie en ik schrijf gedichten. Er is altijd iets om je aan vast te klampen.”

Hij loopt langs het standbeeld van de dichter Abu Nuwas die ruim een millennium geleden frivole verzen schreef over wijn, de jacht en homo-erotiek. Zijn lievelingsregels kent Hussein uit zijn hoofd. “Enkel een jongen kan dit genoegen vervullen”, declameert hij. “En wanneer hij naar een kus verlangt / doorboort hij je lippen met zijn mond.” Hij kijkt om zich heen. Gelukkig heeft niemand hem gehoord.

bron: www.demorgen.be