Gay Vrienden Club

Vóór de Russische invasie was Oekraïne al ‘geen paradijs’ voor lhbti+’ers. Sinds de inval namen homofobe sentimenten toe, net als het geweld. Het land verlaten is riskant, en voor velen onmogelijk. En ondertussen dreigt een Russische bezetting: ‘We kennen verhalen van folteringen en moorden in bezette gebieden.’Inel via e-mail

Sinds het begin van de Russische invasie zoekt de 29-jarige homoseksuele Oekraïense jurist Stanyslav naar manieren om het land te verlaten. Hij vroeg verschillende buitenlandse lhbti+-organisaties om hulp en schreef politici en ambassades aan. Zonder succes. Hij vroeg zelfs een visum voor Groot-Brittannië aan, waar zijn vriend woont. “Maar ik zal het waarschijnlijk niet krijgen. Het is oorlog, mannen in de wervingsleeftijd mogen het land niet verlaten. Dan blijft alleen een weg door de bergen of via de Krim en Rusland over. Beide opties zijn levensgevaarlijk.” Stanyslav heeft nog geen poging gewaagd. “Ik ben bang dat de Russen me zullen vermoorden.”

Stanyslav ontvluchtte Charkiv1, in het oosten van Oekraïne. Letterlijk ziek van de stress kwam hij midden april aan in de westelijke stad Lviv. Tijdens ons gesprek (eind april) is hij nog steeds nerveus. Zijn stem stopt niet met trillen tijdens het anderhalf uur durende gesprek. Zes weken woonde Stanyslav in een piepkleine opvangplaats in Lviv, verzorgd door de lhbti+-ngo Insight. Vorige week moest hij verhuizen naar een hostel. Insight krijgt steeds nieuwe verzoeken van personen die de gebieden vlak bij het front ontvluchten. Stanyslav: “Nu mogen mensen er maximaal twee weken verblijven. Daarna moet je je plan trekken.”

Voor de Russische invasie leefde Stanyslav al een uiterst voorzichtig leven. Zijn seksualiteit onthullen was geen optie. “Op mijn werk in een bank moest ik geregeld homofobe uitspraken verdragen. Ik leerde ze negeren. Ik was bang dat ik mijn baan zou kwijtraken als ik uit de kast kwam.” Vorig jaar nam Stanyslav wel deel aan een Pride-optocht in Charkiv. “Maar ik droeg bewust een masker, zodat ik onherkenbaar was.”

“Oekraïne is geen paradijs voor lhbti+’ers”, zegt ook Olena Shevchenko, voorzitter van Insight. Maar het vooruitzicht van een Russische bezetting is voor veel Oekraïense lhbti+’ers helemaal angstaanjagend. “Lhbti+’ers die na 2014 de Donbas en Krim ontvluchtten, vertellen over het gewapende geweld: folteringen, afpersingen, intimidatie en moorden. Lhbti+’ers die in de gebieden wonen die na 24 februari in handen van Rusland zijn gevallen verwijderen foto’s van hun telefoon zodat Russische soldaten niet ontdekken dat ze queer zijn. Voor hen zijn we geen mensen.”

Insight runt al vijf jaar een opvangplaats voor lhbti+’ers die van Donbas en Krim naar Kyiv wisten te vluchten. In die tijd heeft de organisatie 112 personen geholpen. Sinds het begin van de Russische invasie van Oekraïne bieden ze weer twee schuilplaatsen aan lhbti+’ers, in Lviv en Tsjernivtsi in het westen en zuidwesten van het land – er is daar plek voor 34 personen. Insight stuurt ook materiële hulp per post naar lhbti+’ers en vrouwen met kinderen die niet kunnen vluchten omdat ze voor ouderen zorgen en familieleden met beperking zorgen.

Gemarginaliseerde groepen lopen meer risico op geweld bij een gewapend conflict, zeggen experts. Politicologe Maryna Shevtsova, die onderzoek verricht naar extreemrechts en lhbti+-rechten in Oekraïne, vertelt via Zoom: “Door de militarisering van de samenleving winnen de traditionele genderrollen terrein. Van mannen wordt verwacht dat ze dapper zijn en hun land verdedigen terwijl vrouwen worden aangemoedigd om zichzelf en hun kinderen te beschermen en hun steden te verlaten. Wie van deze norm afwijkt kan geconfronteerd worden met uitsluiting en discriminatie binnen samenleving die doordrenkt is met adrenaline.”

Tot de oorlog in de Donbas (2014-heden) was de positie van lhbti+’ers in Oekraïne in sommige opzichten aan de beterende hand. Dat kwam deels door de Maidanrevolutie in 2013 en 2014. Die wierp de pro-Russische regering omver. Onder druk van de Europese Unie en Oekraïense en buitenlandse activisten verbood het Oekraïense parlement in 2015 discriminatie op basis van seksuele geaardheid op de werkvloer. Maar tegelijkertijd nam homofobe agressie van radicale nationalistische groeperingen toe – ze gebruikten de groei van nationalisme na 2014 om haat te zaaien tegen minderheden. Ze schilderen lhbti+’ers af als bedreiging voor de Oekraïense samenleving. Ze zouden niet aansluiten bij een ‘traditionele’ visie op de Oekraïense identiteit: gezinnen met een vader, moeder en kinderen.

In 2021 registreerde de Oekraïense mensenrechtenorganisatie Nash Svit 131 gevallen van discriminatie en geweld tegen lhbti+’ers. In de periode 2012-2013 ging het nog om 50 gevallen. Bijna de helft vond plaats in Kyiv en de regio rond de hoofdstad. Bijvoorbeeld op de avond van 26 november 2021, toen ongeveer dertig gemaskerde jonge mannen een lhbti+-vriendelijke bar in Kyiv bestormden. Ze sloegen meubels en ramen in, besproeiden bezoekers met traangas, sloegen bewakers in elkaar en schreeuwden homofobe leuzen.

Shevchenko denkt dat mensen die een afkeer hebben van lhbti+’ers zich straffeloos voelen nu iedereen bezig is met de oorlog. Vorige maand werd zij in Lviv zelf door vreemden aangevallen met pepperspray, terwijl ze onder meer luiers en medicijnen voor lhbti+’ers en moeders in nood aan het uitladen was op straat.

Tymur Levchuk, lhbti+-activist en medeoprichter van lhbti+-organisatie Fulcrum, raadt lhbti+’ers die Oekraïne kunnen verlaten aan om dat te doen. ‘Door de ontberingen zal het agressieniveau alleen maar toenemen’, schrijft hij op de website van de Oekraïense lhbti+-organisatie QUA in de Verenigde Staten. ‘Naoorlogse samenlevingen worden meestal conservatiever.’ Maar vertrekken is voor lang niet iedereen een optie. Vanwege de algehele mobilisatie wordt iedereen bij wie een mannelijke geslachtsaanduiding in hun documenten staat – ook transgender vrouwen en non-binaire mensen – bij de grens geweigerd.

Zoals Augustina*, een jonge, verlegen transgender vrouw die steun krijgt van Insight. Zij wil naar het buitenland, maar kan dat niet. Ze wacht nog op ‘formulier F64’, een bewijs van een psychiater dat ze, omdat ze transgender is, ongeschikt is voor het leger. Zodra dat in orde is, wil ze proberen naar het buitenland te gaan. Het liefst naar Duitsland, waar ze familie heeft, of naar Canada. Ze heeft gehoord dat het een goede plek is voor trans personen. “De wetgeving daar is transvriendelijk en de samenleving is ook bewust. Ze gebruiken bijvoorbeeld de juiste voornaamwoorden. Hier doet niemand dat.” Het kan nog maanden duren voor Augustina Lviv verlaat. “Wat als ik toch naar het leger moet? Zal ik dan mijn transitie kunnen voortzetten? Ik denk het niet. Dan ga ik dood.”

Bohdana*, ook een transgender vrouw die in dezelfde opvangplaats van Insight woont, besloot in Oekraïne te blijven. “Als iedereen weggaat, dan gaat er toch niets veranderen in dat land”, stelt ze vastberaden. Ze komt uit Cherson – een havenstad die begin maart ingenomen werd door de Russische troepen. Ze slaagde erin om het op tijd te verlaten. Haar vriendje Andriy* liftte vanuit Kyiv om haar op te pikken. Daarna liftten ze samen naar Lviv. Vóór die vlucht hadden ze elkaar nog niet in het echt ontmoet: het stel leerde elkaar online kennen. Een poging het land te verlaten hebben ze niet gedaan: “Onderweg hoorden we dat mannen het land niet mogen verlaten.”

In 2013 nam Rusland een beruchte homofobe wet aan, ook wel de ‘anti-homopropagandawet’ genoemd (officieel de ‘Wet tegen propaganda van niet-traditionele seksuele relaties’). De wet verbiedt het informeren van kinderen en jongeren over het leven van lhbti+’ers. Binnen vijf jaar na het invoeren van de wet verdubbelden haatmisdrijven tegen lhbti+’ers en werden honderden lhbti+’ers vermoord. Volgens mensenrechten-ngo Human Rights Watch staan zijn veel Russische lhbti+ jongeren wantrouwig ten opzichte van mensen en systemen die hun juist veiligheid en een toevluchtsoord zouden moeten bieden. Sommige geïnterviewden vertelden over bedreigingen en fysieke mishandeling. 1 op de 5 Russen zou willen dat homo’s en lesbiennes uit de samenleving zouden verdwijnen.

Experts vrezen dat het werk dat Oekraïense ngo’s hebben gestoken in de emancipatie van lhbti+’ers door de Russische invasie verloren zal gaan. Victor Madrigal-Borloz, VN-expert op het gebied van seksuele geaardheid en genderidentiteit, ziet het al misgaan, zo vertelt hij tijdens een webinar op 17 mei, de Internationale dag tegen homo-, bi- en transfobie: ‘Lhbti+’ers met een mannelijk uiterlijk werden uitgesloten van evacuatie (naar het westen van Oekraïne, red.). Ze mochten niet op de trein naar veilige gebieden.’

Shevtsova blijft, ondanks alles, hoopvol. Ze gelooft dat de naoorlogse Oekraïense samenleving toleranter wordt. “Miljoenen Oekraïners wonen nu in het hele Europa. Ze worden blootgesteld aan verschillende culturen. Ik hoop dat sommige mensen zich hierdoor openstellen voor diversiteit.”

* Omwille van de veiligheid van Andriy en Bohdana zijn hun namen gefingeerd. Hun echte namen zijn bij de redactie bekend. Van Augustina en Stanyslav laten wij de achternamen achterwege omwille van hun veiligheid en privacy. Hun achternamen zijn bij de redactie bekend.

bron: www.oneworld.nl