Gay Vrienden Club

Nadat Heron in 2022 te horen krijgt dat hij terminaal ziek is, klimt hij bij het boodschappen doen in de vriezer van de supermarkt. Moment van verdwazing? Of een voorschotje op de doodskist, waarin hij zijn geheim kan meenemen? Daar, tussen de aardappelsmileys, komt het heldere besef: er zijn dingen die hij moet gaan zeggen. Moet gaan bekennen.

Dat doet hij uiteindelijk toch niet: hij laat zijn dochter Maggie aan de hand van oude papieren zelf ontdekken wat hij voor haar verborgen heeft gehouden. Dat haar moeder Dawn er níét met een andere man vandoor is gegaan en haar níét nooit meer heeft willen zien. Dat hij zich in 1982, toen Maggie nog 4 moest worden, door zijn advocaten heeft laten meeslepen en haar lesbische moeder uit de ouderlijke macht heeft laten zetten.

Ze zijn, in de schrijnende debuutroman Een familiekwestie van Claire Lynch, gemangeld door een Brits rechtssysteem dat tot in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw oordeelde dat lesbische vrouwen een risico vormden voor kinderen wegens hun afwijking, hun perversiteit. Zoals een rechter in zijn vonnis liet opnemen was het ook ‘algemeen bekend dat zulke vrouwen geen natuurlijk moedergevoel hebben’.

Maggie, schrijft u, wist niet dat zulke dingen nog niet zo lang geleden echt gebeurden. Hoe wist u ervan, hoe kwam u bij dit onderwerp?

“Ik was, net als Maggie, onthutst dat ik hier helemaal niks vanaf wist. Ja, ik wist dat er in die jaren nog veel meer taboes waren wat betreft homoseksueel ouderschap, dat er veel minder acceptatie was dan nu, maar ik had me nooit gerealiseerd dat lesbische moeders nog maar zo kort geleden wettelijke beperkingen konden worden opgelegd. Van de jaren vijftig had ik het me nog kunnen voorstellen.”

“Ik was begonnen aan deze roman voor ik hiervan afwist, een verhaal over Heron en Maggie en hun symbiotische relatie na het verdwijnen van haar moeder, maar ik wist nog niet hóé ik haar vermist zou laten raken. En toen ontdekte ik dit. In 2019 was mijn memoir Small: On Motherhoods gepubliceerd, gebaseerd op mijn eigen moederschap, samen met mijn vrouw. Bij optredens in boekhandels werd ik aangesproken door vrouwen van een oudere generatie, die me dit soort verhalen vertelden.”

“Ik ben er alles over gaan lezen wat ik kon vinden. Heel veel processtukken, een paar studies, maar ook handboeken uit die tijd, van vrouwengroepen die zich specifiek op deze situatie richtten: gidsen waarin van stap tot stap werd uitgelegd wat je moest doen of laten. Hoe kom je aan een advocaat, hoe gedraag je je in de rechtszaal? Adviezen voor de beste uitkomst – je zag hoe die vrouwen zich in allerlei bochten moesten wringen, maar het eigenlijk nooit konden winnen.”

Wat deed dat met u, zelf een queer moeder met drie kinderen?

“Ik aarzel om het woord ‘dankbaar’ te gebruiken, want ik vind niet dat ik dankbaar hoef te zijn voor wat per saldo het basale respect is van de samenleving. Maar wat me bij het schrijven van dit boek raakte is hoe wij boffen met onze timing. Twintig, dertig jaar geleden hadden we in een andere wereld geleefd.”

Dat zeggen mensen in uw boek ook tegen Maggie, bij wijze van excuus: ‘Het waren andere tijden.’

“In de periode waarover ik schrijf, zeg jaren zeventig tot begin jaren negentig, zag je vrouwen vaker uit een huwelijk met een heteroseksuele man stappen. Dat gebeurt nu minder, waarschijnlijk omdat mensen hun seksuele identiteit eerder ontdekken en daar naar handelen. Je hoorde er zelden van, ook omdat vrouwen hun geschiedenis zelf verborgen, er was zoveel schaamte en taboe omheen.”

“Maar we leven nu ook in een tijdsgewricht dat eindig kan zijn, ik ben me er zeer van bewust dat er een tegenbeweging gaande is – zie wat er nu allemaal gebeurt in de Verenigde Staten. Toen ik mijn boek eind 2023 voltooide – dat het nu pas verschijnt heeft te maken met het traject van een agent zoeken en een uitgeverij vinden – dacht ik dat het een historisch boek zou zijn. Maar het is niet meer allemaal verleden tijd. Wat we inmiddels vanzelfsprekend zijn gaan vinden, is dat wederom niet meer.”

In uw nawoord benadrukt u dat het verhaal van Heron, Maggie en Maggies moeder Dawn fictief is, maar dat de stukken waaruit u citeert echt zijn. De lading is politiek, waarom wilde u een roman schrijven?

“Daar had ik twee redenen voor, de eerste de meest persoonlijke. Ik wilde mezelf op de proef stellen, ik wilde weten of ik zelf een roman zou kunnen schrijven. Ik ben altijd een fanatiek fictielezer geweest, voor mij waren schrijvers van romans haast goden – alsof ‘normale’ mensen geen romans zouden kunnen schrijven.”

“Daarbij kwam dat ik in het verleden heel veel academische teksten heb geschreven. Een heel ander soort werk, waarmee je ook een heel ander publiek bedient. Met een onderwerp als dit had ik een politiek en/of sociologisch non-fictieboek kunnen schrijven. Maar ik bedacht: als ik me in plaats daarvan focus op één gezin, met één vrouw die de voogdij over haar kind verliest, en op alle consequenties die dat voor haar leven heeft, en dat van haar ex-man en kind – dan kun je het als lezer echt meebeleven en meevoelen. Dat heeft veel meer impact, en dat is toch de grote kracht van fictie.”

“Bovendien kon ik door die romanvorm ook veel beter duidelijk maken dat de mensen in hún tijd deden wat ze dachten dat het juiste was, ze handelden naar wat tóén de consensus was en het was moeilijk om daartegenin te gaan. Om de kant te kiezen van degene die de outcast was. Niemand in mijn boek heeft slechte bedoelingen, hooguit de advocaten – maar het ergste waarvan je hen kunt betichten is dat ze zich niet willen of kunnen verplaatsen in de situatie.”

En, zoals u schrijft, er is angst: als moeders, vrouwen gaan samenhokken stort het hele systeem in.

“Dat is misschien uiteindelijk nog wel het meest confronterend voor Heron: dat hij juist méér schade heeft aangericht door naar de advocaten te luisteren en Dawn de voogdij te ontzeggen. Wat was er anders gebeurd? Was het systeem ingestort? Nee, dan had hij gezichtsverlies geleden, dan was Maggie opgegroeid met gescheiden ouders in een ongewone setting. Met terugwerkende kracht is dat het treurigste: dat de wereld in die 40 jaar zo veranderd is dat wat ooit zo schaamtevol leek, nu veel minder onoverkomelijk is. En dat het is uitgelopen op één grote gemiste kans.”

In dat besef laat u Heron in de vrieskist stappen. Hoe kwam u bij dat openingsbeeld van uw roman?

“Ik denk dat daar iets persoonlijks van mij in doorklinkt. Ken je dat, dat je soms de diepste inzichten krijgt in een omgeving als de supermarkt? Als je slecht nieuws krijgt of een schok, houdt je dagelijks leven niet op, je moet gewoon door. We hebben niet allemaal een bergtop in de buurt, of de zee. En ja, dan sta je dus ineens met je volle hoofd in het postkantoor of de supermarkt en zoek je een plekje om jezelf je verbergen. Heron wil zijn geheim het liefst begraven, dat aspect zit ook zeker in die scène.” Lacht: “Of: in ieder geval de situatie even bevriezen.”