Gay Vrienden Club

Rusland verbiedt verspreiding van informatie over ‘niet-traditionele seksuele relaties’. Evenals wat het ‘propageren van betrekkingen van homoseksuele aard’ heet. ‘Propageren’ wordt ruim genomen en kan naar believen van de autoriteiten elke uiting over homoseksualiteit zijn die homoseksualiteit niet grof afwijst.

Niet-traditionele seksuele relaties? De dominante – en door de staat uitgedragen – Russische opvatting is dat in Rusland andere seksuele relaties dan die tussen man en vrouw geen geschiedenis hebben en ook niet mogen krijgen. Dat zulke relaties toch lijken voor te komen, kan niet anders dan het gevolg zijn van de corrumperende invloed van het decadente Westen. Een populaire Russische gedachtegang in dit verband, eentje met een traditie die al eeuwen oud is trouwens, begint met de premisse dat het Westen aan de buitenkant weliswaar blinkt en schittert, maar innerlijk verrot is. Of dat helemaal waar is, kun je betwijfelen, maar dat er tussen etalage en de werkelijkheid daarachter discrepanties zijn, valt niet te ontkennen. De tweede premisse is erkenning van het feit dat de Russische buitenkant vuil en verrot is. Maar uit die twee premissen wordt vervolgens met onnavolgbare logica de conclusie getrokken dat Rusland innerlijk dus zuiver is. En daarom beschermd moet worden tegen westers-decadente beïnvloeding.

De Russische dichter en schrijver Oksana Vasjakina (1989) oogst internationaal succes met haar roman Wond, verschenen in 2021. Maar in Rusland mag Wond niet worden verkocht, omdat daarin de vrouwelijke ik-figuur openlijk vertelt over haar lesbisch-zijn en haar seksuele relaties met andere vrouwen.

Wond is een roman met sterk autobiografische trekken, waarin een jonge vrouw haar herinneringen boekstaaft aan haar jeugd en vroege volwassenheid en aan haar verhouding met haar moeder, herinneringen losgemaakt door het overlijden van haar moeder. Die herinneringen worden afgewisseld met beschrijvingen van een nu, waarin de ik, enig kind, het op zich neemt om de crematie regelen en de urn met haar moeders as over te brengen van Volzjki, in Zuid-Rusland, naar de plek die haar moeder als haar thuis beschouwde, een duizenden kilometers van Moskou verwijderd, door onmetelijke taiga omringd Siberisch stadje.

De moeder is bezweken aan uitzaaiingen van borstkanker, die haar eerder al een borst kostte. Dat ze vroeg oud werd was niet alleen aan die kanker te wijten, maar ook aan alcohol, waartoe ze zich bekeerde in navolging van haar laatste man, een onversneden alcoholist. Die niet eens de minste was van de mannen in haar leven: zijn voorganger zoop ook, maar werd bovendien gewelddadig als hij dronken was. Toch bleef ze zulke mannen haar liefde schenken, wat bewees dat ze tot het tonen van liefde in staat was. Dat laatste lijkt een triviale opmerking, maar is het hier niet: haar leven lang al wordt de dochter gekweld door de vraag waarom haar moeder, die in praktische zin haar moederplichten meer dan voldoende vervulde, weigerde, of niet in staat was, haar liefdevol te bejegenen, al was het maar met af en toe een warme blik of een aanraking. Terwijl zij nu juist altijd zo haar best deed om haar moeder te tonen hoezeer ze van haar hield.

Waar homoseksualiteit geen geschiedenis mag hebben, kan het lang duren eer het besef tot je doordringt dat je verliefdheden en je verlangen naar het lichaam van een ander, anders zijn dan die van de meeste anderen. De vertelster merkt dat inderdaad laat en pas als ze in Moskou is beland kan ze haar seksualiteit echt beleven. In Moskou beweegt ze zich vrijwel uitsluitend in kringen die geen moeite hebben met homoseksuele relaties. Maar dat je ze niet aan de grote klok moet hangen, lijkt een ongeschreven regel.

Vasjakina neemt geen blad voor de mond bij haar beschrijving van het liefdesleven van de ik-figuur. Wat dat betreft kan Wond, zou deze roman in Rusland ook bovengronds verkrijgbaar zijn, juist daar een boek van belangrijke, seksueel opvoedkundige betekenis zijn.

Vasjakina maakt niet veel woorden vuil aan het Poetin-regime, de Russische kleptocratie, de repressie en de door verspreiding van onzinnige vooroordelen en waandenkbeelden gevoede agressie tegen mensen die er ‘niet-traditionele seksuele relaties’ op na durven te houden. Ik neem aan dat zij, al jaren fervent feministe en activiste, beseft dat daar in een roman uitgebreid over schrijven boter aan de galg gesmeerd is. Haar roman gaat voor een belangrijk deel over hoe een dochter probeert haar moeder te begrijpen en dat nog intensiever poogt nadat haar moeder is gestorven. Het ontdekken en beleven van haar seksuele identiteit is een significante factor in dat proces, maar tegelijkertijd ook niet meer dan dat: een factor. Door die agressie en repressie niet te benadrukken, presenteert Vasjakina een beeld waaruit spreekt dat dat er menselijke liefdesrelaties bestaan naast die man en vrouw, dat er geen enkele reden is om zulke relaties als verwerpelijk, pervers en decadent te bestempelen.

Wond is erg goed geschreven. Vasjakina’s stijl kent vele registers, die ze met veel afwisseling bespeelt, afhankelijk van wat ze beschrijft. Afhankelijk van wat ze beschrijft is de toon soms laconiek, soms rauw, soms dromerig en soms zakelijk, maar altijd goed getroffen.

Hans van der Heijde

Oksana Vasjakina – Wond. Vertaling Yolanda Bloemen en Seijo Epema. Van Oorschot, Amsterdam. 260 blz. € 25.

bron: www.tzum.info